درمان زخم بستر

درمان زخم بستر: از پیشگیری تا بهبود کامل

زخم بستر یکی از زخم های مزمن است که روند درمان آن معمولا پیچیده و دشوار است. این زخم ها همانطور که نام آن ها (زخم فشاری) مشخص می کند در نتیجه فشار بر نقاط بدن ایجاد می شوند. درمان زخم های مزمن به طور کلی نیازمند ارائه برنامه ای جامع و بلند مدت است و این مسئله در مورد زخم بستر نیز هرچه بیشتر صدق می کند. در این مقاله راهنمای جامع برای درمان زخم بستر را بررسی کرده و هر آنچه لازم است برای پیشگیری و درمان کامل بدانید را شرح می دهیم.

زخم بستر یا زخم فشاری چیست؟

دکوبیتوس که بیشتر با نام زخم بستر و یا زخم فشاری شناخته می شود، آسیبی به پوست و بافت های زیرین است که در اثر فشار مداوم و طولانی مدت ایجاد می شود. فشار وارده از سمت بدن موجب اختلال در گردش خون می شود، که به دنبال خود آسیب و مرگ بافت را به دنبال دارد. هم چنین اصطکاک پوست هم در به وجود آمدن زخم ها دخیل است.

زخم بستر را می توان یکی از دردناک ترین انواع زخم دانست، که در افراد با ناتوانی های حرکتی به وجود می آیند و این خود شرایط را برای درمان چالش برانگیز تر می کند.

این آسیب ها در افرادی که مدت زمان طولانی در یک مکان قرار می گیرند دیده می شود. به عنوان مثال افرادی که به علت فلج، معلولیت، پیری و یا ضعف و بیماری، تحرک زیادی ندارند و مدت طولانی را در یک مکان (بستر یا روی ویلچر) به سر می برند.

 

انواع زخم بستر (درجات زخم فشاری)

بیشتر زخم های مزمن از جمله زخم بستر به یک باره به وجود نیامده و شدت نمی یابند؛ بلکه از مراحل خفیف شروع می شوند و در صورت عدم درمان وخامت پیدا می کنند. از این رو می توان زخم های فشاری را بر اساس شدت آسیب وارده به بافت به چندین مرحله تقسیم کرد:

مرحله ۱

در مرحله اول زخم بستر پوست هنوز سالم است، اما شروع به التهاب و قرمزی کرده و ممکن است گرم تر یا سرد تر از دیگر نواحی باشد.

از دیگر علائم عدم سفید شدن پوست با فشار دادن است.

در این مرحله فقط لایه سطحی یعنی اپیدرم پوست درگیر شده و می توان با برداشتن فشار، از پیشرفت زخم بستر جلوگیری کرد. بنابراین در صورتی که زخم بستر مرحله اول به موقع شناسایی شود قابل برگشت است و می توان با جابجایی و کاستن از فشار آن را درمان کرد.

مرحله ۲

در این مرحله پوست دچار تاول یا زخم باز شده است. ممکن است ساییدگی یا پارگی پوست هم دیده شود و زخم به سطح پوست رسیده باشد. ناحیه اطراف زخم نیز ممکن است قرمز و ملتهب باشد.

ظاهر زخم به وجود آمده معمولا به شکل یک سوراخ کم عمق با بستر صورتی است و ممکن است ترشحاتی نیز از زخم خارج شود.

با کاهش فشار و تغییر وضعیت، هم چنین مراقبت از زخم و تمیز کردن و پانسمان آن، می توان زخم بستر مرحله دوم را درمان کرده و از وخیم تر شدن آن جلوگیری کرد.

مرحله ۳

زخم بستر درجه سه نشان دهنده آسیب گسترده و جدی به پوست و بافت های زیرین است. در این مرحله زخم به لایه های عمیق تری چون چربی ها رسیده و خطر عفونت هم بالاست.

ظاهر زخم به شکل دهانه عمیق با بستر زرد یا قهوه ایست و ممکن است دارای ترشحات غیظ و بدبو هم باشد. هم چنین در قسمت هایی ممکن است بافت مرده (نکروزه) هم دیده شود.

درمان زخم بستر مرحله سه نیاز به مراقبت های ویژه دارد که شامل پانسمان های تخصصی، دارو در اشکال مختلف چون خوراکی، موضعی یا تزریقی و حتی درمان های دیگر چون وکیوم تراپی یا جراحی است.

مرحله ۴

زخم بستر درجه ۴ شدید ترین و خطرناک ترین مرحله از این عارضه است، که در آن آسیب به بافت های زیرین از جمله تاندون ها، عضلات، مفاصل و حتی استخوان ها رسیده است. این یک وضعیت جدی و حتی تهدید کننده زندگیست.

ظاهر زخم آسیب های گسترده و عمیق را نشان می دهد که به لایه های عمیق بافت ها نفوذ کرده اند. عضلات، تاندون و مفاصل یا حتی استخوان ها ممکن است دیده شوند. معمولا بافت های نکروزه به رنگ زرد یا سیاه نیز دیده می شوند.

این زخم ها یا عفونی هستند و یا خطرعفونت به شدت بالاست. خطر ابتلا به عفونت خون (سپسیس) و عفونت استخوان (استئومیلیت) هم وجود دارد.

آلودگی استخوان ها و دستگاه های سینوسی، عفونت های سیستمیک و حتی احتمال مرگ در صورت عدم درمان به موقع زخم بستر در این مرحله وجود دارد.

درمان زخم بستر مرحله چهار

همانطور که شرایط زخم در این مرحله وخیم است، نیاز به درمان های تخصصی و ویژه هم دارد که زمان بر هستند. درمان زخم بستر درجه چهار شامل مراقبت های ویژه و تخصصی در بیمارستان است. هم چنین روش های پزشکی مانند دبریدمان، جراحی ترمیمی، وکیوم تراپی و درمان های دارویی هم نیاز است.

کنترل عفونت در زخم بستر درجه چهار هم اهمیت زیادی دارد که به وسیله آنتی بیوتیک های قوی انجام می شود.

 

زخم بستر چگونه به وجود می آید؟

دو عامل اصلی در به وجود آمدن زخم بستر نقش دارند: فشار و اصطکاک

فشار :

وجود فشار مداوم و طولانی مدت بر یک ناحیه از بدن، مخصوصا در مناطق استخوانی که محافظت چربی زیادی ندارند، موجب کاهش جریان خون و اکسیژن کافی به ناحیه مورد نظر می شود.

هم چنین زمانی که پوست بین یک سطح سخت مثل صندلی یا تخت خواب بیمار و استخوان وی قرار می گیرد، فشار موجب مسدود شدن رگ های خونی کوچک می شود.

این فشار های وارد شده مجموعا موجب مسدود شدن جریان خون و به دنبال آن نرسیدن اکسیژن و مواد مغذی و ترمیمی به سلول های پوست و بافت های زیرین می شود، که نتیجه آن آسیب و مرگ سلولیست.

با درک عامل فشار در به وجود آمدن زخم بستر، می توان فهمید که برطرف کردن و برداشتن فشار از نواحی چه تأثیر مهمی در پیشگیری از زخم بستر و درمان آن دارد.

اصطکاک:

عامل دیگری که موجب بروز آسیب ها و به وجود آمدن زخم بستر با کمک فشار می شود، اصطکاک است.

ساییده شدن پوست به سطوح زبر و ناهموار مثل صندلی، تخت، لباس ها، پتو و غیره، به ویژه هنگام جابجایی می تواند منجر به آسیب پوست شود.

اصطکاک خود لایه های بیرونی پوست که اکنون به دلیل سیستم ایمنی ضعیف و فشار، حساس و آسیب پذیر هستند را از بین می برد.

 

دیگر عوامل مؤثر در زخم بستر

 

به جز فشار و اصطکاک که عوامل اصلی هستند، موارد دیگری هم در به وجود آمدن یا تشدید زخم بستر نقش دارند از جمله:

رطوبت:

وجود رطوبت بیش از حد که ناشی از تعریق یا بی اختیاری در مدفوع و ادرار بیمار است، می تواند پوست را نرم و آسیب پذیر تر کند. پوست نرم شده خود سریعتر در معرض فشار و اصطکاک از بین می رود و زخم به وجود می آید.

نیروی برشی :

منظور از نیروی برشی نیرویی است که هنگام جابجایی و به ویژه بالا کشیدن فرد در بستر و صندلی، موجب کشیدگی و پارگی رگ های خونی کوچک می شود. این نیرو خود به دلیل فشار و اصطکاک به وجود آمده و وضعیت زخم ها را حساس تر می کند.

 

عوامل افزایش خطر زخم بستر

زخم فشاری می تواند برای هر فردی که به مدت طولانی در بستر یا صندلی چرخ دار قرار داشته و بی حرکت است ایجاد شود؛ حتی در افراد جوان و سالم. با این حال وجود برخی شرایط می توانند احتمال ابتلا به زخم بستر را افزایش دهند و این افراد باید مورد مراقبت بیشتری قرار بگیرند. این شرایط عبارتند از:

تحرک محدود:

افرادی که به دلیل آسیب یا ناتوانی نمی توانند حتی حرکات محدود داشته باشند هرچه بیشتر در معرض خطر هستند، مانند افرادی که در بیهوشی یا کما به سر می برند.

بی اختیاری در مدفوع یا ادرار:

رطوبت ناشی از بی اختیاری در ادرار و مدفوع می تواند پوست را بیشتر در معرض زخم قرار دهد. هم چنین در چنین شرایطی به دلیل آلودگی محیط احتمال عفونی شدن زخم ها هم بیشتر است.

وزن بسیار زیاد یا بسیار کم:

لاغری و چاقی زیاد هردو خطر بروز زخم بستر را افزایش می دهند. در افراد لاغر به دلیل نبود لایه چربی محافظ در اندام ها به ویژه قسمت های استخوانی مثل آرنج، لگن و غیره و در افراد چاق به دلیل اعمال وزن و فشار بیشتر بر نقاط فشاری.

تغذیه نامناسب:

کمبود مواد مغذی به ویژه پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی می تواند سبب کند شدن ترمیم بافت شده و خطر ابتلا به زخم بستر یا وخامت یافتن آسیب های کوچک را بیشتر کند.

اختلال در گردش خون:

افراد با بیماری های زمینه ای مثل دیابت یا بیماری های عروقی و نارسایی قلبی که مشکل گردش خون دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر هستند، چرا که اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت ها نمی رسد.

کهولت سن:

با افزایش سن پوست نازک تر، شکننده تر و خشک تر می شود و راحت تر مورد آسیب قرار می گیرد. هم چنین توانایی ترمیم بافت ها هم کاهش می یابد. از سوی دیگر با کهولت سن سیستم ایمنی فرد ضعیف تر می شود و نمی تواند به خوبی با عوامل آسیب زننده به زخم مقابله کند.

بیماری های جدی:

معمولا افرادی دچار زخم بستر می شوند که خود به دلیل یک بیماری جدی در بستر به سر می برند، بیماری هایی چون سرطان های پیشرفته. وجود این بیماری ها خود سیستم ایمنی فرد را تضعیف می کند که در به وجود آمدن و وخیم شدن زخم ها مؤثر است.

مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی:

استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی به منظور درمان بیماری های موجود، می تواند موجب کاهش فعالیت سیستم ایمنی و توانایی ترمیم بافت های آسیب دیده شود. هم چنین برخی داروها مانند کورتیکواستروئید ها موجب نازک تر و آسیب پذیر تر شدن پوست می شوند که زمینه را برای زخم بستر فراهم می کند.

کاهش تحرک که به دنبال مریضی و مصرف داروهای قوی سرکوب سیستم ایمنی است، خود به تنهایی عامل مهمی در بروز زخم بستر است.

بیماری های عصبی:

افرادی که دچار بیماری های عصبی مثل سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، ALS (اسکلروز جانبی آمیوتروفیک) و آسیب های نخاعی هستند تحرک کمتری دارند، که این می تواند زمینه بروز زخم فشاری را فراهم کند.

هم چنین بیماری های عصبی ممکن است موجب اختلال در حس در اندام ها شوند، که سبب می شود بیمار متوجه درد و مراحل اولیه زخم نشود و به موقع در صدد جلوگیری از زخم و درمان آن برنیاید.

خشکی پوست، کم خونی، مصرف دخانیت، عدم رعایت بهداشت و عدم پیگیری و مراقبت از زخم ها نیز از دیگر عوامل افزایش دهنده خطر بروز زخم بستر هستند.

 

نقاط فشاری زخم بستر

زخم بستر می تواند بر روی هر قسمت از بدن تاثیر بگذارد، اما مناطق استخوانی مانند اطراف آرنج، زانو، پاشنه و مچ پا و دنبالچه ( قسمت باسن) بیشتر در معرض زخم های فشاری هستند. زخم بستر اگر به موقع شناسایی و تحت درمان قرار بگیرد، در مدت زمان کوتاهی به طور کامل درمان می شود. اما اگر به این زخم ها دیر رسیدگی شود و در زمان مناسب درمان نشود، منجر به عوارض شدید و خطرناکی می شود.

نقاط فشاری شایع عبارتند از:

پاشنه ها:

به دلیل فشار مداوم وزن بدن به بر پاشنه ها، به خصوص در حالتی که شخص به پشت خوابیده، پاشنه پا بسیار مستد زخم بستر است. هم چنین ساییدگی پاشنه ها به ملحفه یا دیگر سطوح به ویژه زمان جابجایی بیمار، می تواند موجب آسیب در این ناحیه شود.

برای جلوگیری از زخم بستر در پاشنه ها تغییر وضعیت مداوم، استفاده از تشت ها و بالشت های مخصوص و استفاده از پد محافظ پاشنه توصیه می شود.

پاشنه پا به دلیل خشکی پوست معمولا دچار ترک می شود که این ترک ها می توانند احتمال بروز زخم را بیشتر کنند، بنابراین حفظ رطوبت مناسب (نه بسیار زیاد) پاشنه پا نیز اهمیت دارد.

باسن و استخوان دنبالچه:

یکی از شایع ترین نقاط زخم بستر باسن و استخوان دنبالچه است که به دلیل وارد آمدن مداوم فشار وزن بدن بیمار در حالت خوابیده به پشت به وجود می آید. البته در حالت نشسته نیز این قسمت تحت فشار است. جابجایی بیمار، ماساژ در ناحیه دنبالچه، تمیز نگه داشتن پوست و استفاده از تشک و پد های مخصوص در جلوگیری از به وجود آمدن زخم بستر در این ناحیه مؤثر است.

ناحیه ساکروم:

زخم بستر در ناحیه ساکروم یا خاجی هم شایع است که به دلیل نزدیکی آن به استخوان و قرارگرفتن تحت فشار وزن بدن پدید می آید.

معمولا برای زخم بستر این ناحیه، از پانسمان های مخصوص ناحیه ساکروم که برای این قسمت ها طراحی شده اند استفاده می شود.

آرنج ها:

اگرچه زخم بستر ناحیه آرنج ها به اندازه نواحی پاشنه و باسن شایع نیست، اما می تواند در افرادی که مدت طولانی در وضعیت ثابتی قرار دارند به وجود آید، به ویژه در حالت خوابیده به پهلو و یا دراز کشیدن روی آرنج ها. زخم بستر آرنج هم برای افرادی که در بستر به سر می برند و هم افرادی که روی صندلی نشسته اند و آرنج با دسته های صندلی چرخ دار در تماس است به وجود می آید.

شانه ها:

در وضعیت خوابیده به پهلو یا نشسته احتمال بروز زخم بستر در قسمت شانه ها هم وجود دارد.

پشت سر و گوش ها:

زمانی که ناحیه سر و گوش های بیمار به حالت خوابیده یا نشسته به مدت طولانی با بستر در تماس است، این نواحی هم ممکن است دچار زخم بستر شوند.

مچ پا و زانوها:

قسمت مچ پا و زانو ها به ویژه وقتی فرد به پهلو خوابیده تحت فشار هستند و می توانند دچار زخم بستر شوند.

ستون فقرات:

زخم بستر می تواند در ستون فقرات بخصوص در نواحی مهره های خاجی و دنبالچه هم ایجاد شود؛ مخصوصا در حالتی که شخص در بستر و حالت خوابیده به پشت باشد.

لگن:

زخم بستر در لگن نیز شایع است، که نزدیک به استخوان های دنبالچه قرار دارد؛ زخم در این ناحیه بخصوص برای افرادی که در حالت نشسته هستند اتفاق می افتد.

 

چند نکته مهم در مورد زخم های فشاری

برخی از نکات کلیدی در مورد زخم بستر یا زخم های فشاری به شرح زیر است:

• زخم های فشاری یا زخم بستر، معمولا افرادی را که قادر به حرکت نیستند، و مدت زمان طولانی را در یک مکان سپری می کنند، تحت تاثیر قرار می دهد.
• این زخم ها بیشتر بر روی قسمت های استخوانی بدن تاثیر می گذارد.
• مراحل رشد در این زخم ها مختلف است. شناسایی زخم بستر در مراحل اولیه، روند درمان زخم را سرعت می بخشد و خطر بروز عوارض آن را به طور چشمگیری کاهش می دهد.

 

پیشگیری از بروز زخم بستر

 

در مورد همه بیماری ها و مشکلات پیشگیری بهتر و آسان تر از درمان است و این در رابطه با زخم بستر نیز صدق می کند. زخم بستر پدیده ای اجتناب ناپذیر نیست و با مراقبت های دقیق از بیمار قابل پیشگیری است. به منظور پیشگیری از زخم بستر باید چند نکته ساده اما بسیار مهم را رعایت کرد که در ادامه به آن ها می پردازیم.

جابجایی بیمار: کلید پیشگیری از زخم بستر

اگر تعریف زخم فشاری یا زخم بستر را در نظر بگیرید، به راحتی متوجه می شوید که با از بین بردن مهم ترین عامل یعنی فشار مداوم، می توان از بروز زخم بستر جلوگیری کرد. جابجایی بیمار و جلوگیری از وارد آمدن فشار طولانی مدت بر یک نقطه، کلید پیشگیری از زخم بستر است. بیمار در هر شرایطی که هست باید خود یا با کمک افراد دیگر پیش از وارد آمدن فشار زیاد جابجا شود. در مورد افرادی که در بستر هستند توصیه می شود حداقل هر دو ساعت یکبار وضعیت خود را عوض کنند. برای کسانی که روی صندلی چرخدار هستند این تغییر وضعیت هر ۱۵ الی ۳۰ دقیقه لازم است.

استفاده از تشک ها و بالشتک های مخصوص نیز برای کاهش فشار ناشی از وزن بدن کمک کننده است.

 

تمیز نگه داشتن بدن و محیط بیمار

ضروریست بدن بیمار، لباس ها و محیط استراحت او همواره تمیز و خشک باشند. رطوبت ناشی از تعریق بدن یا بی اختیاری در ادرار و مدفوع، آلودگی ملحفه و لباس ها و تمیز نبودن بدن بیمار بخصوص در نواحی ای که مستعد زخم هستند، می تواند موجب بروز زخم بستر شود. این مورد بخصوص برای افرادی که در کما یا بیهوشی به سر می برند بیشتر اتفاق می افتد، چرا که قادر به توضیح وضعیت خود نیستند.

خود بیمار یا مراقبان وی باید همواره به تمیز بودن بدن، لباس ها و محیط توجه داشته باشند.

اهمیت این موضوع زمانی که زخم بستر در مراحل اولیه است بیشتر هم هست، چرا که می تواند سریعا موجب پیشرفت درجه زخم شود.

مراقبت از پوست

مورد مهم دیگر توجه به پوست و مراقبت از آن است. این مورد شامل بهداشت پوست، توجه به تغییرات پوستی و حفظ رطوبت ایده آل برای آن است. در مورد بهداشت در پاراگراف قبل توضیحات لازم ارائه شد.

از دیگر موارد مراقبت از پوست، بررسی پوست به منظور مشاهده علائم و تغییرات است. بدن بیمار بخصوص در نقاط فشاری باید به صورت روزانه بررسی شود تا اگر علائم اولیه زخم بستر مانند قرمزی، تغییر رنگ پوست، تورم یا هر نشانه دیگری بروز کرد، سریعا پیگیری شود.

محافظت از پوست در برابر رطوبت بیش از حد و خشکی بیش از حد نیز ضروریست. پوست بدن بیمار نباید دارای رطوبت زیاد یا خشکی باشد؛ هردوی این عوامل می توانند زمینه ساز زخم باشند. بنابراین در صورتی که رطوبت ناشی از تعریق، شستشو و غیره وجود دارد تمیز و به آرامی خشک شده و در صورت وجود خشکی پوست، از مرطوب کننده های مناسب استفاده شود.

تغذیه مناسب

رژیم غذایی متعادل و غنی نیز برای بهبود سیستم ایمنی بدن و جلوگیری از بروز زخم ضروریست. بخصوص که فرد مستعد زخم بستر معمولا خود با بیماری های زمینه ای دیگر دست و پنجه نرم می کند. پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی کافی باید در رژیم غذایی بیمار وجود داشته باشند. مایعات کافی نیز برای حفظ رطوبت پوست و بهبود گردش خون ضروریست.

می توانید با یک متخصص تغذیه در مورد رژیم غذایی مناسب برای بیمار در بستر مشورت کنید.

سایر موارد

• کنترل بیماری های زمینه ای مانند دیابت
• ترک سیگار
• ورزش و تحرک منظم حتی به میزان کم
• استفاده منظم از داروهای تجویز شده
• پیگیری وضعیت پزشکی و توجه به دستورات پزشک
• بهره گیری از ماساژ اصولی
• حفظ روحیه

دیگر مواردی هستند که رعایت آن ها برای جلوگیری از بروز زخم بستر لازم است.

 

تشخیص زخم بستر

تشخیص زخم بستر توسط پزشک و در کلینیک زخم صورت می گیرد. پزشک به دقت پوست شما را بررسی می کند و تعیین می کند که شما دچار زخم فشاری شده اید یا خیر.

تشخیص میزان آسیب در جلسه اول صورت می گیرد. به این صورت که پزشک یک مرحله را فقط به تشخیص درست از زخم اختصاص می دهد. مرحله بندی برای تشخیص و درمان زخم بستر، کمک می کند تا مشخص شود بهترین درمان برای شما کدام است. همچنین ممکن است پزشک معالج برای ارزیابی سلامت عمومی ، آزمایش خون نیز انجام دهد.

 

پزشک در معاینه فیزیکی زخم به دنبال علائم زیر خواهد بود:

• تغییر در رنگ پوست که ممکن است به رنگ قرمز، بنفش، آبی یا سیاه باشد
• سرد یا گرم شدن ناحیه آسیب دیده
• تورم
• درد
• تغییر در بافت پوست که شامل نرم، سفت یا اسفنجی شدن است
• وجود زخم باز و یا تاول و دیگر آسیب دیدگی ها

 

سوالاتی که پزشک معالج از شما خواهد پرسید

ممکن است در جلسه اول، پزشک در رابطه با موارد زیر سوالاتی را مطرح کند:

وضعیت کلی سلامتی:

• آیا بیماری زمینه ای خاصی دارید؟ (مثل دیابت، بیماری های عروقی، مشکلات حرکتی، سوء تغذیه و …)
• آیا داروی خاصی مصرف می کنید؟
• آیا اخیرا جراحی یا بستری در بیمارستان داشته اید؟

وضعیت زخم:

• میزان درد در ناحیه زخم شده در چه حدی است؟
• آیا در گذشته زخم فشاری داشته اید؟
• چگونه در گذشته زخم فشاری یا زخم بستر خود را مدیریت کرده اید و روش درمانی شما چه بوده است؟

وضعیت تحرک:

• چه مدت زمانی را در یک وضعیت ثابت میگذارید؟
• آیا برای حرکت به کمک نیاز دارید؟

وضعیت تغذیه:

• رژیم غذایی روزانه چگونه بوده و مصرف مایعات شما به چه میزان است؟
•  آیا اخیرا کاهش وزن داشته اید؟
• در بلع یا جویدن غذا مشکل دارید؟

وضعیت پوست:

• آیا سابقه مشکلات پوستی دارید؟
• دچار بی اختیاری مدفوع یا ادرار هستید؟
• آیا تعریق بیش از حد دارید؟

 

مراحل درمان زخم بستر

درمان زخم بستر با توجه به شدت و درجه زخم و هم چنین وضعیت سلامت بیمار انجام می شود. در طول درمان بیمار و نزدیکان وی باید بدانند که روند درمان زخم بستر می تواند طولانی باشد. از آن جایی که زخم یک شبه به وجود نیامده، سریعا هم درمان نمی شود.

هم چنین درمان زخم های مزمن بخصوص زخم بستر، نیازمند رویکردی چند جانبه است، بدین معنا که معمولا نیاز است مراقبت ها و درمان های چندگانه انجام شود تا وضعیت زخم بهبود یابد.

به دلیل پیچیدگی درمان زخم بستر، سرعت بالای پیشرفت آن در مراحل مختلف و وضعیت سلامت فرد که معمولا خود با بیماری های دیگر درگیر است، درمان زخم بستر باید حتما در کلینیک درمان زخم و تحت نظر درمانگران زخم انجام شود. بنابراین خوددرمانی و درمان های خانگی برای زخم بستر کارساز نبوده و حتی می توانند زخم را پیشرفت داده و روند درمان مؤثر را طولانی و مختل کنند.

در ادامه مراحل کلی که برای درمان زخم بستر طی می شود را بررسی می کنیم.

1. مراقبت های عمومی

• کاهش فشار:

اولین مرحله برای درمان زخم های فشاری، کاهش فشار و اصطکاکی است که باعث ایجاد آن زخم شده است. به این منظور جابجایی ضروریست، اگر چه دچار درد شدید باشید، باید مدام موقعیت خود را تغییر دهید. چگونگی تغییر و فاصله بین هر تغییر مکانی، بستگی به وضعیت و درجه زخم دارد. اگر بیشتر ساعات روز را در رختخواب هستید، موقعیت شما هر دو ساعت یکبار باید تغییر کند.

استفاده از تشک های مخصوص زخم های فشاری و کوسن های مخصوص به شما کمک می کند تا از ابتلا به زخم بستر در امان بمانید.

هم چنین پد هایی وجود دارند که برای مناطق فشاری بدن طراحی شده اند که فشار را کاهش می دهند.

تشک های مواج زخم بستر نیز از محصولاتی هستند که با ایجاد حرکت مناسب، موجب حرکت دادن اندام می شوند که تا حدودی مؤثرند. با این حال جابجایی بیمار ضروری ترین مورد برای کاهش فشار است.

• مراقبت از پوست:

پوست بدن بیمار باید همواره تمیز و خشک باشد. منظور از خشک بودن، عاری بودن از رطوبت و خیسی است، اما پوست نباید دچار خشکی باشد، چرا که خود می تواند موجب ترک و ایجاد زخم شود. بنابراین مراقبان بیمار باید همواره بدن بیمار را تمیز کنند و در صورت نیاز از لوسیون های مناسب در قسمت هایی که دچار خشکی هستند استفاده کنند.

در صورت شستشو، بدن بیمار باید حتما با حوله تمیز به آرامی خشک شود، بخصوص در نواحی که ممکن است رطوبت بیشتر باقی بماند.

• تغذیه مناسب:

بهبود وضعیت تغذیه ای بیمار هم از اهمیت زیادی برخوردار است. بیمار باید تغذیه ای مناسب شامل پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی لازم باشد تا سیستم ایمنی بدن و سیستم ترمیم زخم ها بهتر فعالیت کند.

 

2. مدیریت و کنترل زخم

• دارودرمانی:

ممکن است در برخی از حالات که بیمار دچار درد شدید و یا عفونت در محل زخم است، داروهایی توسط پزشک معالج تجویز شود. این داروها می تواند درد را کاهش داده و برای روند درمان زخم مفید باشد.

داروهای تجویز شده می توانند برای کاهش درد بیمار، درمان یا پیشگیری از عفونت زخم، افزایش جریان خون و دیگر موارد باشند، که باید حتما طبق تجویز پزشک مصرف شوند. دقت کنید که داروها باید زیر نظر پزشک مصرف شوند، تا عوارض و تداخلات دارویی به وجود نیاید.

• تمیز نگه داشتن زخم:

هم به منظور درمان زخم بستر و هم جلوگیری از وخامت بیشتر و عفونت آن، ضروریست زخم همواره تمیز نگه داشته شود. بدین منظور بیمار یا مراقبان وی باید طبق دستور پزشک زخم را تمیز کرده و پانسمان مناسب را روی آن قرار دهند و سپس در موعد مقرر آن را تعویض کنند.

• حذف بافت آسیب دیده:

یکی از مراحل مهم درمان زخم های فشاری، تمیز کردن محل زخم شده از هرگونه آلودگی و عفونت است. در صورتی که زخم دارای بافت مرده یا آسیب دیده باشد، این بافت نیز آلودگی محسوب می شود و اجازه درمان زخم را نمی دهد. در این زمان پزشک بافت های آُسیب دیده، مرده و یا آلوده را از محل زخم حذف می کند. این کار با روش های مختلفی نظیر دبرید با تیغ بیستوری یا دبرید شارپ و … انجام می شود.

 

3. درمان های موضعی

• پانسمان های نوین:

امروزه پانسمان های مدرن نقش مهمی در درمان انواع زخم ها، بخصوص زخم های مزمن دارند. یک مرحله مهم از درمان زخم بستر نیز استفاده از پانسمان های نوین است. این گروه از پانسمان ها با پانسمان های سنتی تفاوت دارند و دارای ویژگی های درمانی و مراقبتی خاص هستند.

پانسمان های نوین می توانند رطوبت مورد نیاز برای ترمیم بافت را حفظ کرده، از عفونت جلوگیری کرده، ترشحات زخم را به خود جذب کرده و حتی درد بیمار را کاهش دهند.

انواع مختلفی از پانسمان های نوین وجود دارند که انتخاب نوع مناسب آن به شرایط زخم بیمار بستگی دارد. بعضی پانسمان ها جذب کننده رطوبت هستند که برای زخم های دارای ترشح مناسبند. برخی دیگر حاوی ژل هستند که رطوبت را به زخم های خشک و کم ترشح منتقل می کنند.

پانسمان های نوین برای زخم بستر

بعضی از پانسمان های رایج که در درمان زخم بستر استفاده می شوند عبارتند از:

• پانسمان هیدروکلوئید: این پانسمان ها جذب کننده رطوبت بوده و دارای یک ژل محافظ برای پوشاندن زخم است. برای زخم ها با ترشحات کم تا متوسط مناسبند.
• پانسمان فوم: فوم ها نیز جذب کننده ترشحات زخم هستند و یک لایه محافظ روی زخم ایجاد می کنند. برای زخم های که ترشحات متوسط تا زیاد دارند مورد استفاده قرار می گیرند.
• پانسمان آلژینات: ساخته شده از جلبک های دریایی هستند و قدرت جذب بالایی دارند. برای زخم ها با ترشحات زیاد مناسبند.
• پانسمان هیدروژل: این پانسمان ها حاوی ژل هستند که رطوبت را به زخم منتقل می کند، بنابراین برای زخم های خشک که نیاز به رطوبت دارند مورد استفاده قرار می گیرند، مانند بافت های نکروزه.
• پانسمان های نقره: گروهی از پانسمان ها که حاوی یون نقره بوده و دارای خاصیت ضد میکروبی قوی هستند. برای زخم های عفونی یا در معرض خطر عفونت مناسبند.

نوع پانسمان، نحوه استفاده از آن و دفعات تعویض پانسمان به شرایط زخم بستگی دارد و توسط پزشک مشخص می شود.

• پمادها و کرم های موضعی

محصولات موضعی شامل پماد ها و کرم ها و گاهی ژل ها نیز نقش مهمی در درمان زخم بستر دارند. این محصولات یک لایه محافظ روی زخم ایجاد می کنند، که رطوبت مورد نیاز را حفظ کرده و از بروز عفونت جلوگیری می کند. پماد ها و کرم های موضعی معمولا در کنار پانسمان ها استفاده می شوند تا اثرگذاری بهتری داشته باشند.

پماد های محافظ:

پماد های محافظ معمولا حلوی موادی چون اکسید زینک، دایمتیکون و وازلین هستند و برای زخم های سطحی و کم ترشح مناسبند.

پماد های ضدعفونی کننده:

گروه دیگری از پماد ها برای ضد عفونی کردن زخم و جلوگیری از رشد باکتری ها و قارچ ها مورد استفاده قرار می گیرند. این پماد ها معمولا حاوی موادی چون سیلور سولفادیازین، بتادین یا کلرهگزیدین هستند.

پماد های ترمیم کننده:

پماد های ترمیم کننده حاوی مواد مخصوص برای تسریع روند ترمیم بافت هستند. این محصولات معمولا دارای موادی مانند آلوئه ورا، کالاندولا یا ویتامین E هستند.

پماد ژانوهیل ژانوس از جمله این محصولات است که حاوی عسل و ویتامین A و E بوده و در روند ترمیم پوست نقش دارد.

کرم های مرطوب کننده:

نقش کرم ها مرطوب کنندگی پوست است، که به جلوگیری از ترک خوردن و خشکی پوست کمک می کند. هم چنین برای زخم های خشک و کم ترشح هم از کرم های مرطوب کننده مخصوص استفاده می شود. (کرم های مرطوب کننده درمان زخم بستر با مرطوب کننده های معمولی تفاوت داشته و باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.)

4. درمان های پیشرفته

در مواردی که زخم بستر به درجات شدید رسیده باشد (مرحله سوم و چهارم) نیاز است از روش های درمانی پیشرفته نیز در کنار درمان های معمول استفاده شود. انتخاب این روش ها باید تحت نظر پزشک انجام شود. برخی از این درمان های پیشرفته را به اختصار شرح می دهیم.

• وکیوم تراپی

درمان زخم با فشار منفی یا وکیوم تراپی زخم، یکی از روش های نوین درمان زخم های مزمن است. بخش زیادی از استفاده این روش، در درمان زخم بستر است. در فرآیند وکیوم تراپی از یک سیستم استفاده می شود که شامل دستگاه وکیوم، لوله و اتصالات، پانسمان مخصوص و مخزن است.

در این روش درمانی دستگاه پمپ وکیوم با ایجاد فشار منفی و حالت مکش روی زخم، ترشحات را از زخم خارج کرده و به مخزن منتقل می کند. هم چنین فشار منفی اعمال شده موجب افزایش جریان خون در اطراف زخم می شود که خود به ترمیم سریعتر زخم کمک می کند.

مزایای وکیوم تراپی برای زخم بستر

این روش درمانی موجب رسیدن مواد مغذی و اکسیژن بیشتر به بافت ها و کمک به ترمیم آن شده و روند درمان زخم را بهبود می بخشد. هم چنین با حذف ترشحات و مواد اضافه از زخم به کاهش بار باکتریایی کمک می کند که موجب جلوگیری از عفونت یا بهبود آن می شود. کمک به بسته شدن و کوچک شدن زخم، کاهش تورم و ادم و کاهش درد بیمار نیز از مزایای وکیوم تراپی برای زخم بستر است.

یکی از مزایای وکیوم تراپی این است که می تواند در منزل بیمار هم انجام شود، که برای بیمار زخم بستر نکته مهمی است.

 

• اوزون تراپی

روش نوین دیگر در درمان زخم های مزمن و پیچیده، اوزون تراپیست. اوزون تراپی زخم شامل استفاده از گاز اوزون برای رساندن بیشتر اکسیژن به زخم و کمک به رشد بافت جدید است.

همچنین ازن با خاصیت ضدعفونی کنندگی قوی که دارد موجب از بین رفتن باکتری ها، ویروس ها و قارچ های موجود در زخم می شود که در جلوگیری از عفونت زخم یا درمان عفونت مؤثر است.

کاهش التهاب زخم، تحریک رشد بافت های جدید و کاهش درد از دیگر مزایای اوزون درمانی زخم بستر هستند.

درمان با گاز اوزون با روش های مختلفی انجام می شود شامل:

• اوزون درمانی موضعی: اعمال مستقیم گاز اوزون به محل زخم
• اوزون سیستمیک: تزریق گاز اوزون به داخل خون
• اوزون درمانی کیسه ای: قرارگیری عضو آسیب دیده در یک کیسه و تزریق گاز ازن به درون کیسه که نوعی حمام اوزون است.

 

• جراحی

در موارد پیچیده زخم بستر و زمانی که روش های درمانی دیگر مؤثر واقع نشده، جراحی انجام می شود. در واقع جراحی معمولا گزینه آخر درمانیست. هدف از جراحی زخم بستر برداشتن بافت های مرده و آسیب دیده، ترمیم بافت های سالم و جلوگیری از بروز و گسترش عفونت است.

انواع جراحی زخم بستر :

دبریدمان: روش جراحی دبریدمان برای برداشتن بافت های مرده و آسیب دیده گسترده از زخم است. دبریدمان جراحی زمانی لازم است که روش های دیگر دبریدمان قدرت کافی را نداشته و یا لازم است هرچه سریع تر بافت مرده از بین برود.

جراحی ترمیمی: ترمیم بافت های آسیب دیده با استفاده از پیوند بافت های سالم از دیگر قسمت های بدن، یک نوع جراحی دیگر برای درمان زخم بستر است. پیوند پوست، پیوند عضله یا استفاده از فلپ های پوستی از این قبیل هستند.

این روش برای زخم های پیچیده و عمیق که بافت های زیادی مانند استخوان یا عضلات هم دچار آسیب شده اند، مناسب است.

مراقبت های بعد از جراحی

بعد از جراحی زخم بستر بسیار مهم است تا مراقبت هایی به عمل آید تا نتیجه جراحی موفق بوده و عوارض دیگر به وجود نیاید، از جمله مراقبت ها می توان به این موارد اشاره کرد:

• مراقبت از زخم شامل تمیز نگه داشتن زخم و تعویض پانسمان به طور منظم
• مصرف به موقع و صحیح داروهای تجویز شده
• تغییر وضعیت بدن به منظور کاهش فشار از زخم
• تغذیه مناسب و مصرف کافی مایعات برای بهبودی سریع تر
• فیزیوتراپی و توانبخشی به منظور بهبود عملکرد حرکتی

نقش تیم درمانگر در درمان زخم بستر

با توجه به جنبه های مختلف مراقبت از زخم بستر یا زخم های فشاری، معمولا نیاز به یک رویکرد چند شاخه ای می باشد که توسط یک تیم پزشکی صورت می گیرد. در کلینیک زخم دکتر مشتاق، کلینیک زخم در تهران، درمان زخم شما توسط یک تیم درمانی کاملا مجرب صورت می گیرد. با توجه به موقعیت و مرحله زخم شما، ممکن است اعضای درمانی زیر شما را تحت نظر قرار دهند:

• پزشک مراقبت اولیه که برنامه درمانی شما را نظارت کند.
• پزشک یا پرستار متخصص در مراقبت از زخم، برای کنترل و پانسمان زخم.
• دستیار پزشک که نحوه مراقبت و آموزش مدیریت زخم را در اختیار شما قرار دهد.
• یک فیزیوتراپیست تا به شما در ارتقاء تحرکتان کمک کند.
• یک متخصص تغذیه که برنامه غذایی روزانه شما تحت نظارت قرار دهد و همچنین یک رژیم غذایی مناسب را برایتان تنظیم کند.
• در موارد حاد ممکن است شما به یک جراح مغز و اعصاب، جراح ارتوپدی و یا جراح پلاستیک در تیم درمانی خود نیاز داشته باشید.